Mannen in nood en een film van het moment: Max Frisch' "Stiller" draait in de bioscoop

Mannen overal ter wereld verkeren in een betekeniscrisis. Mannen die naar hun mannelijkheid staren alsof die uit onleesbare hiërogliefen bestaat. Het is gemakkelijk om over het hoofd te zien dat de nieuwe trend naar martiale mannelijkheid iets tragikomisch heeft. Veel ervan is niet langer komisch. De gekwetste gevoelens worden nu serieus. Je kunt erover lezen hoe dit gebeurt in Max Frisch' roman "Stiller". Het boek, dat meer dan zeventig jaar geleden verscheen, is een ingewikkelde maar precieze beschrijving van een man die iemand anders wil zijn omdat de wereld hem niet ziet zoals hij zichzelf graag zou zien.

"Ik ben Stiller niet!" is Max Frisch' beroemde openingszin. Wie de roman verfilmt, kan niet om deze zin heen. De Zwitserse regisseur Stefan Haupt laat Stiller hem meerdere keren herhalen, met een veelbetekenende blik in de camera. Een blik die leek op een handdruk.

Kunnen de ogen van Albrecht Schuch liegen? Je weet het in eerste instantie niet, maar je vermoedt het al snel: de hoofdrolspelers overtreffen de film en halen het maximale uit een flauw, tv-waardig script. Naast Schuch, die de vreemde Amerikaan James Larkin White speelt, die beweert niet Anatol Stiller te zijn, schittert ook Paula Beer als Stillers vrouw Julika. Haar kwetsbaarheid voegt een vleugje psychologie toe aan het doorsnee plot, maar dat is nauwelijks een onderwerp voor Stefan Haupt. Hij maakt van Max Frisch' bronmateriaal een misdaadthriller. Is hij het of niet?, is de simpele vraag.

Het lijkt meer op Dürrenmatt dan op Frisch. De misdrijven zijn identiteitsbedrog en vervalsing. Niets waar de Zwitserse autoriteiten zich druk om kunnen maken, en dus mogen ze de hele film bezorgd hun hoofd schudden. Deze Stiller wordt immers geacht een communist te zijn. Een strijder tegen de Spaanse Revolutie, mogelijk een subversief.

Haupt heeft flink bezuinigd op zijn filmversie. Het begint met de arrestatie van de vermeende Mr. White in een trein en eindigt met de vrijlating van de veroordeelde Anatol Stiller uit de gevangenis. De regisseur laat de rest van zijn leven weg, met name het tweede deel van de roman. Wat we in de bioscoop zien, is dus een relatiemelodrama.

In een heen-en-weer-beweging tussen het heden van de jaren 50 en flashbacks wordt het verhaal van balletdanseres Julika en beeldhouwer Anatol verteld. Stefan Haupt heeft een paar trucjes bedacht. Julika herkent haar Anatol, die zeven jaar geleden verdween, al bij de eerste ontmoeting, ook al zal hij nog een hele tijd beweren dat hij Stiller niet is. Totdat alles aan het einde is opgehelderd, speelt een andere acteur de niet zo jonge Anatol, die toen nog niet verdwenen was.

In deze rol, en in zwart-wit, wordt de in Bazel geboren Sven Schelker verliefd op danseres Julika en gaat hij een monsterlijk narcistische relatie met haar aan. Het artistieke ego van de matig succesvolle beeldhouwster wankelt onder het gewicht van de tengere balletster. Haar successen op het podium in Zürich zijn iets wat je moet kunnen verdragen. Deze Stiller kan dat niet. Jaloers woedt hij in zijn zolderstudio, die eruitziet alsof hij rechtstreeks uit Montmartre is gestolen. Wanneer zijn vrouw al bloed ophoest, vraagt ​​hij haar of het tuberculoseverhaal wel klopt. Probeert ze zichzelf alleen maar interessant te maken?

Van enige oprechte interesse voor de beeldhouwer is Sibylle (nuchter gespeeld door Marie Leuenberger), de vrouw van de officier van justitie die later de zaak van James Larkin White zou behandelen. In de roman biedt de affaire dubbelzinnige tegenhangers van het klassieke relationele kader uit de jaren 50, maar in het geval van Stefan Haupt leidt het nergens toe. Zelfs de dubbelrol van de officier van justitie, met duistere empathie neergezet door acteur Max Simonischek, die tegelijkertijd het slachtoffer van de misleiding en de rechercheur speelt, levert niets op.

Voor Max Frisch was zijn eerste grote literaire succes ook een tekst over zelfinzicht. Het zelf, gekwetst door zijn eigen ellende, escaleert tot de razernij van megalomanie. Ik kan ook iemand anders zijn. Stefan Haupts film weigert, om redenen van narratieve economie, dergelijke complexe kantelpunten te erkennen, die ook het leven van de schrijver hebben gevormd. We volgen plichtsgetrouw de onderzoekers in de Stiller-zaak en de verzoening van een echtpaar dat elkaar op een bijna bijbelse manier herkent.

In een prachtig met groen behangen kamer hoog boven Zürich vindt voor het eerst sinds Stillers verdwijning seks plaats. De gevangene is op borgtocht vrijgelaten zodat zijn ware identiteit kan worden vastgesteld. De twee slenteren door de oude binnenstad van Zürich, als uit een toeristische reclame, op de Lindenhof en op de Zürichhorn. Er wordt ook melding gemaakt van een longsanatorium in Davos.

De film "Stiller" is vrij oppervlakkig theater, maar weinig meer. De jaren 50 zijn hier geen plek van sociale tegenstellingen, maar eerder een esthetisch fenomeen dat rechtstreeks uit een winkel uit de jaren vijftig lijkt te komen. De camera glijdt langs gitzwart meubilair, gepoetste limousines en de donkerrood geverfde mond van Julika Stiller. Een wanhopig ongelovige glimlach rust op deze mond, omgeven door de bleekheid van de dood. De gespierde aanwezigheid van Albrecht Schuch vormt een ontroerend contrast met de etherisch gepresenteerde tederheid van Paula Beer.

Bestaat er een Frisch-vloek? Dat de acteurs zoveel beter zijn dan het script? Dat was het geval met Volker Schlöndorffs "Homo Faber". De film zou niets zijn geweest zonder Sam Shepard, Julie Delpy en Barbara Sukowa. Stefan Kurt schittert ook in "Stiller". Hij speelt Dr. Bohnenblust, de advocaat van James Larkin White, alias Anatol Stiller.

De visie van de verdachte is diepgaand, alsof niets menselijks hem vreemd is, en hij mag de grote vraag stellen: "Kunnen we het niet eens worden over een waarheid?" Waarheid als onderhandelbaar goed. De rechtbank is zoiets niet gewend, maar de kunst wel. Het is jammer dat de film "Stiller" geen oog heeft voor dit soort ambivalenties.

De film komt in Zwitserland op 16 oktober uit en in Duitsland op 30 oktober.